ریشه شناسی علمی و تاریخی
جشن سده هیچگاه به هیچیک از اقوام یا ادیان باستان ارتباطی نداشته و
همواره جشنی ملی و برگرفته از شرایط اقلیمی و رویدادهای کیهانی بوده‌است.
قدمت زیاد این مراسم باعث شده تا در باره دلایل برگزاری آن روایت‌های بسیار
متعدد و متناقضی در منابع قدیم ثبت شود.
یکی از دلایلی که برای پیدایش سده یاد می‌کنند همانا کشف آتش توسط
هوشنگ‌شاه در شاهنامه فردوسی است. باید گفت که داستان کشف آتش در زمان
هوشنگ، هیچگاه باور ایرانیان نبوده و از ساخته‌های جدیدتر است. بنا به آنچه
پیشتر در دیدگاه تاریخی گفته شد این فرضیه تقریبا مردود است.
پیدایی
این جشن (مانند بسیاری مناسبت‌های دیگر) نه فقط یک دلیل، بلکه دلایل متعددی
دارد که همزمانی آنها بر اهمیت جشن افزوده‌است. نخست اینکه، اشاره‌های
فراوانی که از داستان‌ها و ترانه‌های مردمی بدست می‌آید؛ نشانگر به ستوه
آمدن مردم از یخبندان و آرزو برای رفتن سرما و یا کاستنِ از شدت آن بوده و
همین نکته مهمترین دلیل پیدایش این مراسم و بر افروختن آتش‌هایی در مبارزه
نمادین با سرماست.
بجز این، به نظر می‌آید که چند واقعه کیهانی نیز در
پیدایش این آیین بی‌تاثیر نبوده‌است. نخست اینکه جشن سده در چهلمین روزِ شب
یلدا یا شب زایش خورشید (انقلاب زمستانی) برگزار می‌شود و جشن چهلمین روز
تولد خورشید است. دوم اینکه، دهم بهمن ماه، یکی از دو هنگامِ سال است که در
عرض‌های بالایی ایران‌زمین، طول تاریکی کامل آسمان ۱۲ ساعت تمام است. سوم
اینکه، می‌دانیم ارتباط واژه «سده» با عدد «سد/ صد» هنوز به اثبات
نرسیده‌است. در زبان اوستایی واژه «سَـد» به گونه جالبی هم به معنای «فرو
رفتن/ غروب کردن» و هم به معنای متضاد آن یعنی «بر آمدن/ طلوع کردن»
آمده‌است. همچنین واژه «سَـذِه» در اوستا، هم به معنای طلوع کردن و هم به
معنای غروب کردن آمده‌است که به گمان برگرفته از رویداد زیر است: در حدود
پنج هزار سال پیش و در نخستین شب‌های شب‌های بهمن‌ماه، رویداد جالبی رخ
می‌داده که بعید نیست با آیین‌های جشن سده در پیوند باشد. این رویداد عبارت
است از طلوع و غروب همزمان دو ستاره پرنور و درخشان آسمان به نام‌های
«سماک رامح» و «نسر واقع» در شمال شرقی و شمال‌غربی آسمان سرشبی. در آن
زمان ستاره زرین «سماک رامح» در آسمان سرشبی عرض‌های بالایی ایران‌زمین و
در افق شمال‌شرقی، به تازگی طلوع کرده و ستاره سپیدفام و درخشان «نسر واقع»
در همان هنگام و در افق شمال‌غربی، آماده غروب کردن بوده‌است. احتمالاً
طلوع و غروب همزمان دو ستاره درخشان آسمان، موجب پیدایی معنای دوگانه و
متضاد واژه‌های اوستایی «سد» و «سذه»، و نیز عاملی دیگر برای جشن سده
بوده‌است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ می‌توانند نظر خود را ارسال کنند.